Με το φιλόδοξο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία έως το 2050, η ελληνική κυβέρνηση έχει δεσμευτεί να αποσύρει όλους τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη έως το 2023, με εξαίρεση την μονάδα «Πτολεμαΐδα V» που αναμένεται να λειτουργήσει έως το 2028. Η δέσμευση αυτή υπηρετεί προτεραιότητες που σχετίζονται με την προστασία του περιβάλλοντος, την προώθηση ανταγωνιστικών μεθόδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και τη διαφοροποίηση των περιοχών εξόρυξης λιγνίτη, δηλαδή της Δυτικής Μακεδονίας (NUTS 2) και της Μεγαλόπολης (NUTS 3 / LAU 1).
Οι περιοχές αυτές αντιμετωπίζουν κοινωνικοοικονομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες που πηγάζουν από την πολυετή και μονόπλευρη εστίαση στη λιγνιτική δραστηριότητα, σε βάρος άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων, αλλά και από την έλλειψη σχεδιασμού ενός νέου ισορροπημένου και βιώσιμου, αναπτυξιακού προτύπου. Είναι προφανές ότι οι συνέπειες αυτές συσσωρεύτηκαν τα τελευταία χρόνια, λόγω της σταδιακής και σταθερής μείωσης της λιγνιτικής παραγωγής. Υπό το πρίσμα αυτό, κύρια προτεραιότητα της ελληνικής κυβέρνησης είναι η εξασφάλιση της οικονομικά και κοινωνικά δίκαιης μετάβασης των περιοχών αυτών, ελαχιστοποιώντας τις παραπάνω συνέπειες μέσα από τη διαφοροποίηση του παραγωγικού τους προτύπου για την δημιουργία νέων αξιών σε διαφορετικούς κλάδους και τομείς.
Προς την κατεύθυνση αυτή, η Ελλάδα επιδεικνύει σθεναρή πολιτική βούληση και διαθέτει πρόσθετους οικονομικούς πόρους. Επιπλέον, καταρτίζει και υιοθετεί για πρώτη φορά, ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο - το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ) - και προετοιμάζει μίγμα κατάλληλων παρεμβάσεων και μέτρων οικονομικής διαφοροποίησης. Το σχέδιο αυτό εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο που θέτουν ο «Ενεργειακός Χάρτης Πορείας για το 2050» και η «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία» και καταρτίστηκε σύμφωνα με το ΕΣΕΚ και την Πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου για τη σύσταση, τον σχηματισμό και τη λειτουργία μιας Κυβερνητικής και μιας Συντονιστικής Επιτροπής για τη ΔΑΜ.
Στο πλαίσιο αυτό έχουν εκπονηθεί μελέτες όπως οι ακόλουθες: «Υφιστάμενη κατάσταση και προοπτικές για τις περιοχές σε ενεργειακή μετάβαση στην Ελλάδα», «Απολιγνιτοποίηση της παραγωγής: Κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις και αντισταθμιστικές δράσεις» και «Ένας οδικός χάρτης για μια διαχειριζόμενη μετάβαση περιοχών που εξαρτώνται από τον άνθρακα στη Δυτική Μακεδονία». Οι δύο πρώτες μελέτες αφορούν στην ανάλυση της οικονομικής δραστηριότητας, των κοινωνικών συνθηκών και των ενεργειακών χαρακτηριστικών των περιοχών μετάβασης. Επιπλέον, διερευνούν τις πιθανές συνέπειες που συνεπάγεται η απεξάρτησή τους από τον άνθρακα, ενώ αξιολογούν τις προκλήσεις και τις αναπτυξιακές τους ανάγκες και προοπτικές. Η τρίτη μελέτη εκπονήθηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα, στο πλαίσιο του έργου «Μια δίκαιη μετάβαση για όλους: Προετοιμασία για μια διαχειριζόμενη μετάβαση περιοχών που εξαρτώνται από άνθρακα στη Δυτική Μακεδονία, Ελλάδα» με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μέσω του Προγράμματος Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων (ΠΣΔΜ).
Οι μελέτες αυτές αποτέλεσαν σημαντική πηγή πληροφόρησης τόσο για το ΣΔΑΜ όσο και για τα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης για τη Δυτική Μακεδονία και τον Δήμο Μεγαλόπολης, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Πρότασης Κανονισμού για τη θέσπιση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης. Παράλληλα, έχοντας υπόψη τον εθνικό σχεδιασμό για τη διασύνδεση του νησιωτικού με το ηπειρωτικό ηλεκτρικό σύστημα και τη σταδιακή παύση της λειτουργίας ρυπογόνων αυτόνομων ατμοηλεκτρικών σταθμών, ολοκληρώθηκε το Εδαφικό Σχέδιο για την μετάβαση των νησιών στην κλιματική ουδετερότητα. Για να έχουν πρόσβαση στην χρηματοδότηση, οι εθνικές αρχές θα υποδείξουν τις επιλέξιμες περιοχές για τις οποίες θα γίνει χρήση των πόρων σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ. Ακολούθως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εγκρίνει τα ως άνω Εδαφικά Σχέδια που θα υποβληθούν με το νέο ΕΣΠΑ, υπό ένα ενιαίο Πρόγραμμα ΔΑΜ προϋπολογισμού 1,6 δις €, η κατάρτιση του οποίου αποφασίστηκε πολιτικά με σκοπό την καλύτερη συνέργεια και συντονισμό των δράσεων.
Το Πρόγραμμα θα υποστηριχθεί από τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης της ΕΕ, πυλώνες του οποίου είναι το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, ένα ειδικό καθεστώς στο πλαίσιο του Προγράμματος InvestEU και η δανειακή διευκόλυνση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων προς τον δημόσιο τομέα. Επιπλέον, από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προορίζεται να διατεθεί χρηματοδότηση για την εξυγίανση, την αποκατάσταση και την αναπροσαρμογή των χρήσεων γης στις ζώνες εξόρυξης λιγνίτη σύμφωνα με τους πέντε πυλώνες ανάπτυξης στους οποίους διαρθρώνεται το ΣΔΑΜ: 1) Καθαρή ενέργεια, 2) Έξυπνη γεωργική παραγωγή, 3) Βιώσιμος τουρισμός, 4) Βιομηχανία, βιοτεχνία και εμπόριο, 5) Τεχνολογία και εκπαίδευση. Καθώς η κύρια πηγή χρηματοδότησης για το ΣΔΑΜ είναι ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης και το νέο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το Σχέδιο θα ενημερώνεται τακτικά από τη Συντονιστική Επιτροπή, ακολουθώντας την πρόοδο σχεδιασμού του Προγράμματος ΔΑΜ.
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα ανωτέρω παρέχονται στην ιστοσελίδα της Συντονιστικής Επιτροπής www.sdam.gr και στο https://www.facebook.com/sdam.gr. Τυχόν ερωτήματα μπορούν να υποβάλλονται στον ηλεκτρονικό λογαριασμό της Τεχνικής Γραμματείας της Συντονιστικής Επιτροπής sdam@sdam.gr.
Για τους οικονομικούς και επενδυτικούς φορείς οι οποίοι προγραμματίζουν δραστηριότητες σε περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης στο πλαίσιο του ΣΔΑΜ, η Συντονιστική Επιτροπή έχει δημοσιεύσει ανοικτή πρόσκληση, χωρίς χρονικούς περιορισμούς, για την υποβολή μη-δεσμευτικών επενδυτικών προτάσεων και αναπτυξιακών σχεδίων. Για το σκοπό αυτό συγκροτήθηκε η Τεχνική Επιτροπή Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΤΕΣΔΑΜ) ως όργανο της Συντονιστικής Επιτροπής, με αντικείμενο την προκαταρκτική αξιολόγηση (pre-screening) επενδυτικών προτάσεων και αναπτυξιακών σχεδίων, τη γνωμοδότηση και την παροχή συστάσεων. Οι προτάσεις και τα σχέδια αυτά υποβάλλονται στην ΤΕΣΔΑΜ αποκλειστικά στον ηλεκτρονικό λογαριασμό te@sdam.gr με την συμπλήρωση τυποποιημένου «Τεχνικού Δελτίου Πρότασης» (ΤΔΠ) και είναι εμπιστευτικού χαρακτήρα. Σε κάθε ΤΔΠ θα μπορούν να επισυνάπτονται έγγραφα και μελέτες, σύμφωνα με τις σχετικές οδηγίες. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε εδώ.
Επιπλέον, οι οικονομικοί και επενδυτικοί φορείς μπορούν να απευθύνονται στην ειδική Ομάδα Κρούσης (Task Force), η οποία έχει συσταθεί εντός του οργανισμού Enterprise Greece με σκοπό, μεταξύ άλλων, την υποδοχή, την ενημέρωση και την υποστήριξη επενδυτών για τις επενδύσεις που προγραμματίζουν στις περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και του Δήμου Μεγαλόπολης. Για την υποδοχή ερωτημάτων έχει δημιουργηθεί ο ειδικός ηλεκτρονικός λογαριασμός jtp@eg.gov.gr. Σημειώνουμε ότι ο οργανισμός Enterprise Greece εποπτεύεται από το Υπουργείο Εξωτερικών και έχει ως αρμοδιότητες την προώθηση, προσέλκυση και υποστήριξη των ιδιωτικών επενδύσεων στην Ελλάδα ενώ, παράλληλα, προωθεί τις εξαγωγές ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών μέσω διεθνών δράσεων marketing και εκδηλώσεων.